معرفی یک تکنیک برای راستی آزمایی
با در نظر گرفتن اینکه دروغ مدارج گوناگونی دارد، شاید بیشتر انسانها کم‌و‌بیش، گاهی دروغ بگویند. درست مانند چیزی که در ایران به عنوان دروغ مصلحتی رایج است. برای نمونه هنگامی که میزبان از طعم غذا می‌پرسد، گاهی برخلاف نظر واقعی‌مان، از آن تعریف میکنیم. شاید در موارد اینچنینی تشخیص اینکه گوینده راست می‌گوید یا نه، پیامد قابل توجهی نداشته باشد.
ولی گاهی دروغ برای فریب گفته میشود. سیاستمدار، مدیر، طرف تجاری، متهم، شاهد، ... اگر دروغ بگویند میتواند پیامدهای بزرگی برای ما یا دیگران داشته باشد و هزینه‌های مادی و معنوی بالایی به بار آورد. در این موارد کشف حقیقت و راستی آزمایی اهمیت بالایی دارد.
راستی آزمایی دقیق کار آسانی نیست.
سالهاست که دستگاه‌های دروغ سنج بکار گرفته میشوند. این دستگاهها با اندازه‌گیری میزان نگرانی انسان در هنگام پاسخگویی به پرسش، به کارشناسان کمک میکنند که پرسش شونده را راستی‌آزمایی کنند.
ولی دقت این روش خیلی بالا نیست و نتایج آن مطمین نیست، زیرا همیشه این احتمال هست که پرسش شونده در هنگام پاسخگویی به دلایل دیگری جز دروغگویی، مضطرب باشد. برای نمونه بسیاری از مسافران در هنگام پاسخگویی به ماموران گمرک، مستقل از اینکه کالای غیر مجازی به همراه داشته باشند یا نه مضطرب میشوند.
از طرفی امکان اتصال دستگاه دروغ سنج به همه و در همه جا نیست!
اکنون پژوهشگران برپایه‌ی تکنیک‌های مصاحبه و دستکاری روانشناخی، روشی ارایه داده‌اند که در آزمایشها نشان داده شده که دست کم از دستگاه‌های دروغ سنج بهتر عمل میکند.
پژوهشگران معتقدند که فرایند‌های ذهنی و استراتژی انسانها در هنگام راستگویی و دروغگویی تفاوت‌های فاحشی دارد و با تمرکز بر آنها میتوان راستی‌آزمایی کرد.
در این روش با بهره‌گیری از تکنیک‌های ویژه‌ای تلاش میشود که تفاوت‌های رفتاری پرسش شونده در هنگام راستگویی و دروغگویی آشکار شود.
یکی از این تکنیک‌ها مدیریت اطلاعات نامتقارن AIM است.
در این تکنیک از پرسش شونده درخواست میشود با گفتن ریز‌ترین جزییات، از ادعای خود دفاع کند.
از آنجا که اطلاعات بیشتر و دقیق‌تر به اثبات ادعا کمک میکند، افراد راستگو بطور غریزی به گفتن جزییات بیشتر برای اثبات ادعای خود تمایل دارند در حالی که افراد دروغگو همیشه از دادن اطلاعات بیشتر که شاید ناخواسته به افشای دروغ کمک کند واهمه دارند!
آزمایشها نشان داده که یک فرد در دو وضعیت راستگویی و دروغگویی استراتژی کاملا متفاوتی در دفاع از خود و شرح دادن جزییات دارد.
در این آزمایشها به ۱۰۴ نفر یک ماموریت محرمانه داده شده است. برخی باید وسیله‌های جاسوسی (فیک) را در جاهای مختلف کار بگذارند و برخی ماموریت داشتند تا وسیله‌های کار گذاشته شده را از آنجا‌ها بردارند.
پس از بازگشت به آنها گفته شده است که اطلاعات ماموریت آنها نشت کرده است و دستگاهها در محل خود نصب نیستند و باید برای پیدا کردن افراد خاطی (آنهایی که دستگاهها را برداشته‌اند)، همه‌ی آنها بازجویی شوند، سپس از نیمی از آنها خواسته شده که در هنگام بازجویی به بازجو راست بگویند و از نیم دیگر خواسته شد که در هنگام بازجویی دروغ بگویند و درباره اینکه در هنگام ماموریت کجا بوده‌اند و چه کرده‌اند، داستان سرایی کنند.
نتایج بازجویی‌ها در راستی‌آزمایی با استفاده از تکنیک AIM با 81% موفقیت همراه بود در صورتی که دستگاه دروغ سنج تنها توانست 48% از دروغگو‌ها را تشخیص دهد.
در این روش میتوان با دادن سرنخ‌هایی به پرسش‌شونده، به او در به خاطر آوردن جزییات کمک کرد. اینکار به آشکارتر شدن واقعیت و یا فانتزی‌تر شدن داستان‌سرایی فرد دروغگو کمک میکند.
پژوهشگران معتقدند که در گفتار فرد در هنگام راستگویی و دروغگویی نیز تفاوت فاحشی وجود دارد و اکنون بر روی تکنیک‌های آشکار کننده این تفاوت‌ها کار میکنند تا روش خود را دقیق‌تر کنند.
باید یادآوری کنیم که در اینجا ما تنها گزیده‌ای از این پژوهش را بیان کردیم و انتظار نداریم با این مقدار، از هم اکنون در پی کشف دروغگویان فرضی در اطراف خود و یا قضاوت دیگران باشیم!
برای بررسی دقیق‌تر این تکنیک می‌توانید مقاله منتشر شده پژوهشگران در Science Direct را بخوانید.